HaLi

Harfleur

(Caracoticum) Harfleur is rijk aan archeologische vondsten uit de Gallo-Romeinse periode. Men heeft er onder andere een tempel gevonden, waarvan de cella* een mozaïekvloer had. Ook sporen van pottenbakkersovens en een begraafplaats. Men zegt dat de huidige naam van Scandinavische oorsprong is. De oudst bekende vormen ervan (11e eeuw) zijn Harofloz, Haroflott en Herolfluoth. Het eerste deel van het woord zou een persoonsnaam zijn (Herold, Herolf) en het suffux fleur zou een verbastering zijn van het oud-Engelse floth = estuarium of zeearm. In de Saemundar Edda komt het woord flot (= vaarwater) voor.

HeKö ToHe XaHe

Heerlen

(Coriovallum) Er is altijd discussie over de vraag of de plaats Coriovallum of Cortovallum heette. In beide gevallen gaven de Romeinen haar een Gallische naam. Het kan echter niet de echte naam van de plaats zijn geweest, want die ontstond waarschijnlijk door metathesis van de naam Heelren of Hilren, teruggaand op een oudere vorm Helre1. De naam op de Peutinger-kaart is mogelijk Corio-vallum, wat dan de betekenis zou hebben van “volk-omheining”. Blijkbaar was Heelre of Helre omgeven door een sloot, schutting of omwalling. In het tegenwoordige Heerlen zijn in kelders nog resten van Romeinse woningen te vinden en er zijn meer dan veertig pottenbakkersovens aangetroffen. Bekend zijn de thermen, waarvan de fundamenten zijn opgegraven en in een museum zijn ondergebracht (Thermenmuseum); liever gezegd, er is een museum omheen gebouwd. In de buurt hebben ook boerderijen en landhuizen gestaan.

HeKl HeNi LeHe

Herwen de Bijland

(Castra Herculis) Bij baggerwerkzaamheden ten zuiden van Herwen, in het tegenwoordige watersportcentrum De Bijland, zijn in 1938 talrijke vondsten uit de Romeinse tijd gedaan. Waaronder een gedenksteen voor een legionair die bij Carvium (Carvio, Caruone) begraven ligt. Archeologen hebben aangenomen dat het een grafsteen betreft en dat de Romeinen op die steen de begraafplaats hadden vermeld. Dat zou uniek zijn in de geschiedenis. Verder is nergens anders ter wereld een grafsteen te vinden die vermeldt op welke begraafplaats hij staat. We kunnen hier dan ook gerust aannemen dat Carvium in ieder geval niet bij Herwen lag, maar de aanname van de archeologen heeft wel tot gevolg gehad dat alles in en om Herwen nu “Carvium” heet. Overigens zijn niet alleen Nederlandse archeologen tot een dergelijke zotheid in staat. Hun Franse collega’s hebben iets dergelijks gedaan door van een in Javols gevonden mijlpaal te veronderstellen dat hij naar Javols verwijst. Zie route RoJa.

In deze gids is aangenomen dat Carvium gelijkgesteld moet worden aan Driel. Dat Herwen (Castra Herculis) in de Romeinse tijd een militair klinkende naam had wil niet zeggen dat de Peutinger-kaart voor militairen was bedoeld, maar alleen dat het kamp eerder was ontstaan dan de daarbij behorende burgerlijke nederzetting, en zo haar naam daarop overgedragen had. Bij het meten aan de routes is aangenomen dat de route wel langs het huidige Herwen liep, maar dat het oude Castra Herculis ongeveer bij het eilandje in het watersportcentrum De Bijland lag. In de omgeving daarvan is het Romeinse materiaal gevonden en van oorsprong lag ook Herwen daar in de buurt. Door het opschuiven van de Waal is het dorp uiteindelijk naar zijn huidige locatie verplaatst. Er moet overigens wel rekening gehouden worden met de mogelijkheid dat het opgebaggerde materiaal ook niet op zijn oorspronkelijke plaats lag en door de rivier stroomafwaarts is getransporteerd. Castra Herculis zou dan nog wat oostelijker gelegen kunnen hebben. In feite moet het nog gevonden worden, al neemt men tegenwoordig vaak aan dat met de naam Castra Herculis het fort werd bedoeld dat ten zuidwesten van Arnhem in de polder Meinerswijk is aangetroffen. Castra Herculis is in de loop der tijd op meerdere plaatsen aangewezen. Door Van der Aa in de negentiende eeuw bijvoorbeeld bij Herveld ten oosten van Andelst:

“Castra-Herculis, plaats, welke op de reiskaart van Peutinger voorkomt, als, in het Eiland der Batavieren gelegen, en welke vermoedelijk gezocht moet worden op of bij de plaats waar tegenwoordig Hervelt ligt. Onder de nieuwste Duitsche geleerden vindt men het Castra Herculis Hervelt genoemd; terwijl de menigte Romeinsche oudheden, door onzen geachten medewerker, den heer O.G. Heldring, aldaar ontdekt op twee woerden, den Koningshof en den Hoogenhof, alsmede in een buurschap Groot-en-Klein-Rome genaamd, vooral op een stuk grond, de Moordakker geheten, waar men wapenen, als ook vazen en schoteltjes van Romeinsch aardenwerk gevonden heeft, hebben het wel buiten twijfel gesteld, dat Hervelt eene beroemde legerplaats der Romeinen geweest is. Het getal der gebrokene urnen is onbegrijpelijk groot; eene enkele hele ziet men thans in de pastorie te Hemmen, waar ook een schoteltje van terra sigillata bewaard wordt. Nog heeft dezelfde heer, in het jaar 1840, te Hervelt gevonden eenen, over den Hoogenhof loopenden, weg van keistenen in terra cotta gelegd. De toekomst moge hier de verborgene zaken verder aan het licht brengen.”

________________________________________

  1. zie www.kloens.com: "Verminkt overgeleverd in de middeleeuwse bronnen", p. 401.