bronnen en problemen
Routes

LeHe: Leiden-Roomburg – Herwen-De-Bijland

PK6B: Gallische mijlen opgegeven gemeten route
afstand afstand
Matilone Leiden-Roomburg LeHe
a. Albanianis Alphen aan den Rijn v
b. Nigropullo Zwammerdam ii
c. Lauri Woerden v
d. Eletione Utrecht-Park-Transwijk xii vii
f. Levefano Aalst xvi
g. Caruone Driel viii
Castra Herculis Herwen-De-Bijland xiii xii

RA205: Gallische mijlen opgegeven gemeten route
afstand afstand
Matilone Leiden-Roomburg LeHe
a. Albanianis Alphen aan den Rijn v
d. Traiecto Kromwijker Wetering xvii vii
e. Mannaricio Maurik xv xviiii
g. Carvone Driel xxii xii
Castra Herculis Herwen De Bijland xii

KR24.2 opgegeven gemeten route
afstand afstand
Coadulfaveris Herwen-De-Bijland LeHe
f. Evitano Aalst
d. Fictione / Fletione Utrecht-Park-Transwijk
Matellionem Leiden-Roomburg

Een zeer problematische route waarover al eeuwen gespeculeerd wordt en waarvan de stations op verschillende plaatsen worden gelocaliseerd. De hier gepresenteerde oplossing is er dus één van vele, maar wel gebaseerd op de recente grondboringen in de Utrechtse wijken Kanaleneiland, Hoograven en Lunetten. Daarbij is een Romeinse weg vastgesteld die ruwweg langs de denkbeeldige lijn liep die getrokken kan worden tussen Verkeersplein Hooggelegen en Knooppunt Lunetten. Verder is er hier van uitgegaan dat de route niet over Wijk bij Duurstede liep, maar over Houten en Beusichem en dat ze de Kromme Rijn tussen Utrecht en Wijk bij Duurstede letterlijk links liet liggen.

Op die manier zijn de meeste afstanden op de Peutinger-kaart kloppend, behalve die tussen Lauri en Eletione, waar dan bij het kopiëren een V voor een X is aangezien, en tussen Carvone en Castra Herculis, waar een mijl te veel gerekend lijkt te zijn. Zeker is dat niet, want in werkelijkheid is de ligging van Castra Herculis onbekend (zie Herwen-De-Bijland bij de knooppunten*). Dat Eletione in het Utrechtse park Transwijk gelegen zou hebben is tot op heden niet door vondsten bevestigd, maar er is ook nooit naar gezocht en bij de aanleg van het park zal niet diep gegraven zijn. Mogelijk komen op deze plaats dus nog eens verrassingen uit de grond. Dat zal dan waarschijnlijk in de omgeving van de Vijverlaan zijn. In ieder geval is met behulp van grondboringen geconstateerd dat door dit deel van het park de Romeinse weg liep. Door aan te nemen dat Lauri dezelfde plaats is als het in het Reisboek van Antoninus genoemde ‘Traiecto’, worden ook de afstanden in het Reisboek begrijpelijker. In de afstanden Albanianis – Traiecto en Mannaricio – Carvone is dan een X te veel genoteerd. Een X te veel of te weinig komt in het Reisboek van Antoninus vaker voor. Dat er tussen Traiecto en Mannaricio IIII van het getal is afgevallen is helaas niet zo gemakkelijk verklaarbaar.

Altijd wordt aangenomen dat Traiecto gelijkgesteld moet worden aan de plaats Utrecht. De oorzaak daarvan is dat het middeleeuwse bisdom Utrecht ook Traiectum werd genoemd en men hier gemakshalve een continuïteit tussen de Romeinse tijd en de middeleeuwen heeft aangenomen. Echter, die continuïteit is nooit vastgesteld. Sterker nog, bij de pogingen om vroegmiddeleeuws Utrecht op te graven is men steeds gestuit op het feit dat er tussen de Romeinse tijd en de 10e eeuw niets te vinden is. Daar komt bij dat de naam Traiecto (verbuiging van Traiectus of Traiectum) een oversteek over water suggereert, maar het is bij de gelijkstelling Traiecto – Utrecht niet duidelijk wat voor water dat dan geweest zou moeten zijn. De Rijn ligt een aantal kilometers van het park Transwijk af. Het Romeinse fort onder het Domplein zou bij een oversteekplaats in de Rijn gelegen kunnen hebben, maar de afstand vandaar naar het Park is ruim drie kilometer en het is in dit geval wel duidelijk dat de route niet langs het fort liep. Eigenlijk vormde op dit deel van de route alleen de Kromwijker Wetering ten westen van Woerden een hindernis. Op de Peutinger-kaart heet deze plaats Lauri. Men neemt wel aan dat het in het centrum van Woerden opgegraven fort zo heette, maar de afstanden op de Peutinger-kaart wijzen niet daarheen, maar naar de onmiddellijke omgeving van de plaats waar de Kromwijker Wetering op de Oude Rijn uitkomt.

Dat in de 10e eeuw rond het Domplein een stad groeide waarvan de naam Utrecht (met de Latijnse naam Traiectum) luidde is een toeval dat voor veel verwarring heeft gezorgd. Waarschijnlijk heeft bisschop Balderik in de 10e eeuw het oude bisdom Traiectum (Trecht) van elders naar het centrum van het huidige Utrecht verplaatst, en is de stad op die manier aan haar naam gekomen.

Hoewel de Peutinger-kaart suggereert dat de route over Nijmegen liep is hier aangenomen dat zulks in werkelijkheid niet het geval was (zie bij route HeKl). Uit het Reisboek van Antoninus en uit het werk van de Kosmograaf van Ravenna blijkt dat Nijmegen niet in deze route was opgenomen. Het zou ook niet logisch zijn om de Rijn eerst te verlaten en na een omweg van 35 km weer te gaan volgen. In het huidige wegennet is de oorspronkelijke route echter niet meer aan te wijzen. In de afgelopen millennia hebben er veranderingen in de loop van de Rijn plaatsgevonden, waardoor oude wegen verdwenen zijn en nieuwe ontstaan. Op moderne kaarten zijn wel sporen van oudere situaties in de loop van de Rijn terug te vinden in de vorm van dode rivierarmen. Ook op oude kaarten is vaak te zien in hoeverre de loop van de rivier toen afweek van de huidige. De grondboringen in Utrecht hebben aangetoond dat delen van de route zelfs een heel ander verloop hadden dan men op grond van het huidige wegennet zou vermoeden. Tegenwoordig zijn er trouwens ook veel meer wegen dan vroeger. Dat is goed te zien door een actuele kaart te vergelijken met bijvoorbeeld de Grote Historische Atlas van Nederland of met de gemeenteatlassen uit midden van de 19e eeuw1.

De relevante gemeenten daarin zijn voor Zuid-Holland: Soeterwoude, Hazerswoude, Alphen, Zwammerdam, Bodegraven, Waarder, Barwoutswaarder en Woerden, voor Utrecht: Harmelen, Bunnik, Veldhuizen, Oudenrhijn en Utrecht, en voor Gelderland: Houten, Wijk bij Duurstede, Beusichem, Maurik, Ingen, Lienden, Kesteren, Opheusden, Randwijk, Heteren, Elden, Arnhem, Huissen, Duiven, Pannerden en Herwen.

_________________________________________

  1. http://www.atlas1868.nl/