RoJa*: Routes via Javols

Staat Javols op de Peutinger-kaart?

Algemeen wordt aangenomen dat de op de Peutinger-kaart voorkomende plaats Anderitum gelijkgesteld moet worden aan Javols. Niet alleen vanwege de opgegraven Romeinse resten aldaar, maar vooral vanwege de in Javols gevonden mijlpaal die de Civitas Gabalorum (gemeente van de Gabali) vermeldt. Men neemt (ten onrechte) aan dat de naam Javols van Gabali is afgeleid (door met behulp van taalkundige goochelarij GAB in JAV te veranderen), maar het is nog nooit vertoond dat een mijlpaal naar zijn vindplaats verwijst, zodat de aanname dat met de op de mijlpaal voorkomende tekst CIVIT GAB Javols wordt bedoeld gewoon onzin is. Vooral gebaseerd op de door plaatsnaamkundigen gekoesterde misvatting dat een Gallo-Romeinse plaats naar haar inwoners heette, in plaats van andersom. In tekst 8 wordt nog eens op deze en andere dwalingen van de taalwetenschap ingegaan. Bovendien legt de tekst op de mijlpaal geen verband met de naam Anderitum. Anderitum wordt in deze gids dan ook gelijkgesteld aan Mende. Om echter de waarschijnlijk talrijke aanhangers van de traditionele opvatting over de ligging van Anderitum van dienst te zijn is een beschrijving van routes via Javols opgenomen. Redenen dat hier voor een gelijkstelling Anderitum - Mende is gekozen zijn bijvoorbeeld:

*

Sint Privatus, bisschop van de Gabali, zetelde in Mende, en niet in Javols

*

De naam “Javols” heeft niets met Gabali te maken, maar is gewoon één van een aantal toponiemen die in deze streek op -ols of -olles eindigen: Prinsuéjols, Finieyrols, Genestuejols, Marvejols, Boussols, Espouzolles, Chazeyrolles, Rabeyrolles, Rayrols, Tiracols, les Solles, Cussagols, Cornuéjols, Faverolles, Broussoles, Cayrols.

*

De naam Anderitum lijkt op een doorwaadbare plaats te wijzen. Mende ligt aan een belangrijke rivier (Lot), op de plaats waar wegen uit Lyon, Rodez, Beaucaire en Nîmes samenkomen. Ze is omgeven door nederzettingen waar vondsten uit de Romeinse tijd zijn gedaan. Javols ligt geïsoleerd, aan een beek met de naam Triboulin en in de omgeving is weinig Romeins gevonden.

*

Niet elke plaats met aanzienlijke Romeinse resten staat op de Peutinger-kaart. Denk aan Vaison-la-Romaine, Alba-la-Romaine, Carpentras, Grand, Moingt, Genainville, Arces, Mâlain, St.-Gence, le Grand Barbegal, Vieu, Vendeuil-Caply enz. Het is niet zo dat Javols alleen op grond van haar Romeinse verleden aanspraak kan maken op een plaats op de Peutinger-kaart.

*

Dat Javols in ieder geval niet de bekende Civitas Gabalorum is blijkt uit de vondst in het dorp van een mijlpaal, waarop CIVIT GAB staat. Net zo min als men ooit een bord met de naam Amsterdam midden op de Dam in de hoofdstad van ons land heeft neergezet, zullen de Romeinen midden in de Civitas Gabalorum een bord met de naam CIVIT(as) GAB(alorum) hebben geplaatst. De Franse archeologen hebben met deze enigszins zotte veronderstelling een tegenhanger in de Nederlandse identificatie Carvium = Herwen (zie bij Herwen* in de lijst met “knooppunten”). De bedoelde Civitas Gabalorum zal zich op enige afstand van Javols bevonden hebben. Bijvoorbeeld tien mijl naar het zuiden (Mende).

*

Mende is genoemd naar de berg Mimate, die zich ten zuiden van de stad Mende verheft en die door St.-Privatus bekend geworden is. De Romeinse halte zal Anderitum geheten hebben. Dit laatste valt echter niet te bewijzen. Net zo min als een verband tussen Anderitum en Javols.

*

Tussen Javols en de ten oosten daarvan liggende Romeinse weg langs de Fôret Domaniale du Lac du Bouchet is nauwelijks iets Romeins te vinden. De Romeinse weg langs de Fôret loopt dan ook niet naar het zuidwesten, zoals je van een weg naar Javols zou verwachten, maar enigszins naar het zuidoosten in de richting van Langogne.

*

Tussen Rodez en Mende is veel Romeins gevonden. Het zoeken van een Romeinse route tussen Rodez en Javols is al net zo moeilijk als het zoeken van een route ten oosten van Javols.

*

Javols ligt ingesloten tussen de Monts d’Aubrac en de Monts de la Margeride. Een route van Rodez (aan de Aveyron) naar Lyon via Mende (aan de Lot) en Langogne (aan de Allier) lijkt logischer.

*

De naam Condate (samenloop van de Langouyrou en de Allier) voor Langogne is aannemelijk. Op de weg ten oosten van Javols is zo’n plaats moeilijk aan te wijzen. Er is wel een plek die Condres heet, maar die ligt toch twee kilometer ten zuiden van de plaats waar de Châpeauroux in de Allier valt.

Ook al lag Javols dan niet aan de grote routes zoals die op de Peutinger-kaart beschreven zijn, de plaats zal natuurlijk wel verbindingen hebben gehad met o.a Rodez en Mende en het zal vast ook wel mogelijk zijn geweest om vanuit Javols naar het oosten te gaan in de richting van le Puy-en-Velay. In deze gids is de route vanuit Rodez in die richting beschreven, zoals die ook te vinden is in de gids van Thiollier-Alexandrowicz (daar route 14 over Chapeauroux, Javols, Nasbinals en Rodez).