ToHe: Tongeren – Heerlen

NGI Nationaal geografisch instituut te Brussel	34 Tongeren
Topografische kaart van Nederland 1:50.000	69 Oost Maastricht

		Gm	km
Atvaca	Tongeren
Cortouallio	Heerlen	xvi	40

Het is wel zeker dat de Romeinse weg van Tongeren naar Maastricht slechts voor een klein deel over weg N79 heeft gelopen, maar gemakshalve verlaten wij Tongeren (Atuaca) in oostnoordoostelijke richting wel over die weg. Bij Berg ten noorden van de weg bevinden zich Romeinse tumuli. Aan de zuidzijde van Tongeren vloeit de Geer of Jeker. Daaraan ligt, ten zuidoosten van Berg, het plaatsje Mal, waar vondsten uit de Romeinse tijd zijn gedaan (villa, tumulus). Ten zuiden van de plaats waar weg N79 autosnelweg A13 (E313) kruist is op de kaart de Romeinse Steenweg aangegeven. Aan de noordzijde van de weg hebben de Romeinen bij Genoelselderen een tumulus en resten van een villa nagelaten. Ten noorden van Genoelselderen zijn bij Membruggen resten van een villa uit de 2^e-3^e eeuw gevonden. Aan de zuidkant van de weg ligt Dries, waar de Romeinse Steenweg naar toe loopt, en nog wat zuidelijker Millen, waar behalve een tumulus ook resten van de Romeinse centuratio (akkerindeling) aan te wijzen zijn.

Dan volgt langs de weg Herderen, waar zich een tumulus bevindt (grafheuvel op de kaart) en waar resten van een villa zijn aangetroffen. Ten noorden van Herderen hebben de Romeinen sporen nagelaten bij Grote Spouwen (tumulus, villa, centuratio), Kleine Spouwen (nederzetting, grafveld, aardewerk, wetstenen, ijzerslakken) en Vlijtingen (viertal villa’s, waarvan één in het centrum van het dorp). Dan loopt de weg langs Riemst. Ook daar is allerlei Romeins aan het licht gekomen: kommetjes, glazen flessen, kannen en veel munten. Bij Val-Meer, ten zuiden van Riemst, zijn resten van Romeinse villa’s gevonden (op de Meerberg, ten zuidoosten van Herderen). In de gemeente Zichen-Zussen-Bolder, ten oosten van Val-Meer, werd waarschijnlijk al mergelzandsteen gewonnen voor de bouw van de villa’s in de omgeving. Ten zuidoosten van Zussen bevindt zich bij Eben (gemeente Eben-Emael) een Romeinse tumulus. Deze plaats hoort eigenlijk meer bij route MoMa. Ook in het noordelijker gelegen Kanne was Romeinse activiteit (begraafplaats, legerkamp). Waarschijnlijk werd er ook mergelzandsteen gewonnen voor de bouw van o.a. villa’s. Ten noordwesten van Kanne ligt aan de weg (N79) Vroenhoven, waarbij de resten van een villa, een genivelleerde tumulus en een muntvondst worden vermeld. Hier is op de kaart ten noorden van de weg weer de Romeinse Steenweg aangegeven.

Bij Veldwezelt, ten noorden van Vroenhoven, is een inheemse nederzetting uit de Romeinse tijd ontdekt en bij Lafelt, aan de noordwestzijde van Vroenhoven, heeft een Romeinse villa gelegen. Vervolgens loopt de route door het centrum van Maastricht, waar de resten van een tempelcomplex, een badhuis en een brug over de Maas zijn gevonden. Na verwoesting van de plaats rond het jaar 270 werd er naast de brug een versterkt legerkamp gebouwd. Na Maastricht gaat de route eerst oostwaarts langs Scharn en dan licht noordoostwaarts naar Berg. Op de Nederlandse kaart krijgt deze weg nummer N590. In de Grote Historische Provincieatlas (1837-1844) heet deze weg Kiezelweg naar Valkenburg. Dit wijst op een Romeinse herkomst. Bij Bemelen, ten zuiden van Berg, is een deel van een villa en veel aardewerk gevonden. Ook bij Cadier-en-Keer, ten zuiden van Bemelen, heeft een villa gestaan (2^e of eerste helft 3^e eeuw gebouwd). Ten noordwesten van Berg, bij Meerssen, stond eveneens een villa. De resten ervan worden waarschijnlijk blijvend zichtbaar gemaakt.

De route steekt bij Valkenburg de Geul over en gaat verder richting Walem. De naam Steenstraat voor de weg naar Walem suggereert dat daarover de Romeinse route liep, maar in de Grote Historische Provincieatlas (1837-1844) komt die naam niet voor en lijkt de weg van geen enkele betekenis. Wel bevinden zich op de Goudsberg ten westen van Walem de resten van een Romeinse wachttoren. Dat is misschien een reden om de veronderstelling dat de weg hier liep te accepteren, hoewel vanuit die toren een weg langs Heek (ten noorden van Walem) ook uitstekend te overzien was. Bij Hulsberg, ten noorden van Heek, zijn in 2008 de resten van een Romeins villacomplex gevonden. Het bevindt zich ten noordwesten van Hulsberg, in de driehoek Aalbeek, Klein Haasdal en Arensgenhout. Als de route over Walem liep, dan ging ze vandaar mogelijk over Klimmen en vervolgens over Craubeek richting Heerlen (Coriovallum). Ten noorden van Klimmen zijn in de omgeving van Wijnandsrade resten van Romeinse gebouwen gevonden. Ook wordt wel aangenomen dat de route over Ransdaal liep. Net zoals overal elders betwisten de dorpen elkaar graag de Romeinse oudheden. Hierna liep de route langs Voerendaal (villa) naar het centrum van Heerlen.